Kultura w Rzeszowie
80. rocznica Powstania Warszawskiego - Godzina „W” coraz bliżej
80. rocznica Powstania Warszawskiego - Godzina „W” coraz bliżej
1 sierpnia 1944 r., wraz z wybiciem godziny 17:00, słynnej Godziny „W”, wybuchło Powstanie Warszawskie. Ten patriotyczny zryw miał być w założeniach jego organizatorów donośnym krzykiem mieszkańców Warszawy, ale także wszystkich Polaków. Krzykiem, który całemu światu oznajmić miał, że jeszcze Polska nie zginęła, że żyje Ona w sercach i nadziejach zniewolonego narodu.
Powstanie Warszawskie wymierzone było przeciwko dwóm wrogom. Na płaszczyźnie militarnej powstańcy ścierać się mieli z okupującymi Warszawę oddziałami niemieckimi. Powstanie miało jednak również wymiar polityczny. Z tego punktu widzenia wymierzone było w ZSRR. Rząd emigracyjny, podobnie jak dowódcy AK obecni w kraju rozumieli bowiem, iż walka o niepodległość Polski wcale nie dobiegnie końca wraz z ustaniem działań wojennych II wojny światowej. Polityka Józefa Stalina jasno wskazywała, iż po zakończeniu wojny zamierza on rozciągnąć swoją zwierzchność nad wszystkimi państwami Europy Środkowej i Wschodniej. Powstańcy walczyli więc także po to, aby witać w Warszawie wkraczające oddziały armii czerwonej jako prawowici gospodarze, którzy własnymi siłami, przelewając własną krew, wyzwolili swoją stolicę. Dowództwo rozumiało bowiem, że tylko dzięki spektakularnemu sukcesowi Polska traktowana może być w polityce międzynarodowej jako jej równoważny podmiot, a nie jedynie przedmiot. Dla szeregowych żołnierzy z kolei, jak i dla cywilnych mieszkańców Warszawy, po niemal pięciu latach niewyobrażalnej męki okupacji jasnym było, że Warszawa zwyczajnie nie może się nie bić…
80. rocznica Powstania Warszawskiego - „By rachunki równać krzywd!”
Rozpoczęty 1 sierpnia 1944 r. zryw realizowany był w ramach Akcji „Burza”, która na dawnych Kresach Wschodnich rozpoczęła się już 4 stycznia 1944 r. Początkowo Warszawa miała być z niej wyłączona, jako szczególnie dotknięta dotychczasowymi działaniami wojennymi. Decydentom zależało bowiem na tym, aby ocalić jak najwięcej z jej przedwojennej świetności. Dopiero w lipcu 1944 r. zapadła ostateczna decyzja o przygotowaniach do wybuchu powstania.
Walki planowane były początkowo do prowadzenia zaledwie przez kilka dni, wszak oddziały armii czerwonej znajdowały się już po drugiej stronie Wisły. Od 29 lipca mieszkańcy Warszawy słyszeli odgłosy radzieckiej artylerii, co niechybnie stanowić miało przygotowanie do szybkiego forsowania rzeki. Bohaterska walka słabo, bądź wręcz wale nieuzbrojonych powstańców, trwała jednak aż 63 dni. Po początkowych częściowych sukcesach i opanowaniu ważnych obiektów na terenie stolicy już od 5 sierpnia walczący z okupantem powstańcy spychani byli do coraz większej defensywy. Wielu z nich już pod koniec pierwszego dnia walk podupadła na duchu widząc, że plan zaskoczenia Niemców nie powiódł się w stu procentach. Garnizon warszawski otrzymał bowiem 1 sierpnia 1944 r. meldunki od zdrajców o planowanym na godz. 17:00 wybuchu walk. Nadzieję na sukces w serca powstańcze wlała reakcja ludności cywilnej Warszawy. Okazała ona bowiem ogromne wsparcie walczącym. Gdy 2 sierpnia nad stolicą wschodziło słońce, jego promienie padały na niezliczone barykady, które warszawiacy wznieśli nocą aby wspomóc walczących. Niesieni wsparciem rodaków powstańcy przez kolejnych kilka dni odbili z niemieckich rąk wiele istotnych punktów na mapie miasta, których nie udało się zdobyć w pierwszym dniu powstania. Obrona niemiecka okrzepła jednak szybko, początkowe oznaki paniki zostały stłumione i od 5 sierpnia to okupant przejął inicjatywę, powoli i sukcesywnie odzyskując kontrolę nad utraconymi obszarami miasta. Wielu historyków dzieli okres trwania powstania właśnie na dwa etapy – pierwsze cztery dni, kiedy powstańcy odnosili liczne większe lub mniejsze sukcesy, oraz okres od 5 sierpnia do upadku powstania, kiedy inicjatywa przeszła w ręce niemieckie. Nie zmienia to jednak faktu, że jeszcze pod koniec sierpnia niemieckie dowództwo zmuszone było przyznać, że Polacy w Warszawie „walczą fanatycznie i zaciekle. Uzyskane przez własne oddziały rezultaty po trzytygodniowej walce są nikłe, mimo wsparcia licznych najnowocześniejszych rodzajów broni” oraz że powstańcy „walczyli zaciekle i wytrwale, a ich opór nasilał się”.
80. rocznica Powstania Warszawskiego – współczesna Kartagina
Pod koniec sierpnia 1944 r. sytuacja powstańców w Warszawie z dnia na dzień stawała się coraz trudniejsza. Niesieni nadzieją na pomoc – częstsze lotnicze zrzuty zaopatrzenia, desant brygady spadochronowej czy wreszcie wyczekiwaną interwencję biernych dotąd Rosjan, stacjonujących po drugiej stronie Wisły, powstańcy zaciekle bronili się w kontrolowanych nadal rejonach miasta. Jednak w obliczu przytłaczającej przewagi w uzbrojeniu i dzięki udziałowi w tłumieniu powstania posiłków, które regularnie docierały do Warszawy, najdzielniejsza nawet postawa powstańców nie mogła dać szans na powodzenie. Wobec wrogiej, a w najlepszym przypadku biernej postawy Stalina w odniesieniu do walk w Warszawie otwartą pozostawała kwestia nie tego, czy powstanie upadnie, a tego kiedy to nastąpi.
Ostatecznie Powstanie Warszawskie upadło 3 października 1944 r. Bohaterska walka trwała zatem 63 dni – 63 dni chwały i nadziei, ale także bólu i cierpienia.
Gehenna Warszawy nie zakończyła się jednak wraz z ustaniem walk na ulicach miasta. W odwecie za wzniecenie powstania najwyższe dowództwo wojskowe III Rzeszy podjęło decyzję o całkowitym zniszczeniu Warszawy. Stanowić to miało okrutną przestrogę dla całej Europy. Rozkaz zrównania miasta z ziemią realizowany był bezwzględnie aż do stycznia 1945 r., kiedy dewastację przerwała ofensywa wojsk radzieckich. W wyniku działań wojennych, zniszczeń z okresu walk powstańczych oraz następującej po upadku powstania deportacji ludności cywilnej i systematycznego wyburzania miasta Warszawa zmieniona została niemal w jałową pustynię. W chwili wkroczenia armii radzieckiej w gruzach ponadmilionowej przedwojennej metropolii ukrywał się niecały tysiąc pozostałych na miejscu ludzi. Działania wojenne, okres walk powstańczych i burzenia pozostałości miasta spowodowały, że zniszczeniu uległo ok. 84% lewobrzeżnej zabudowy Warszawy. Według wyliczeń historyków Powstanie Warszawskie kosztować mogło życie 16 000 – 18 000 powstańców i nawet do 200 000 cywilnych mieszkańców miasta.
W hołdzie poległym i pomordowanym Powstańcom Warszawskim oraz cywilnym mieszkańcom Warszawy organizowane są corocznie obchody rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego. Rok 2024 jest rokiem 80. rocznicy Powstania Warszawskiego. 1 sierpnia, gdy o godz. 17:00 zawyją syreny, zatrzymajmy się na chwilę i oddajmy cześć bohaterom pięknych, dających nadzieję ale zarazem strasznych i tragicznych w skutkach dni, w których Warszawa walczyła, dumna i nieulękniona!
Grafika opracowana przez Urząd m.st. Warszawy.
